Jeżyna fałdowana (Rubus plicatus) to pospolity w całym kraju krzew. Jego ciemnofioletowe owoce są pełne odżywczych i zdrowotnych właściwości. Są bogate w ochronne związki zwane antocyjanami, oraz w witaminy i minerały. Sprawdź właściwości lecznicze jeżyny, a także kiedy zbierać liście i owoce.
Występuje w lasach iglastych i liściastych, na porębach, przy drogach całej Europy. Najwięcej gatunków jeżyn spotkać można w Ameryce Północnej. Uważa się, że ten jeżyna fałdowana (Rubus plicatus) pasuje także do gatunku jeżyna krzewiasta (Rubus fruticosus).
Inne nazwy: ostrężyna, ożyna, ostrężnica, popielica.
Nazwy te często są stosowane zamiennie, jednak są to inne gatunki jeżyn. Czytaj więcej poniżej.
Surowce lecznicze: owoce i liście.
Substancje lecznicze:
Owoce poza cukrami zawierają kwasy organiczne, śluzy, witaminę C, witaminy z grupy B i prowitaminę A, flawonoidy, garbniki, sole mineralne (najwięcej związków potasu i magnezu).
Liście zawierają duże ilości garbników.
Jeżyny – właściwości lecznicze i działanie
- ściągające
- przeciwbiegunkowe
- przeciwzapalne
- moczopędne
- poprawiające przemianę materii
Jeżyna fałdowana – zastosowanie
Liść jeżyny – właściwości
Liść jeżyny fałdowanej od czasów starożytnych miał zastosowanie jako lek w walce z chorobami skóry, takimi jak liszaje, wypryski, niegojące się, ropiejące rany. Dziś liście polecane są ponadto w chorobie przeziębieniowej, grypie i chorobie reumatycznej. [1]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Liście jeżyny, podobnie jak liście maliny i liście borówki czarnej, zawierają taniny (garbniki), których właściwości ściągające są pomocne w łagodzeniu bólu gardła.
Obecność dużych ilości garbników nadaje liściom i korzeniom jeżyny działanie ściągające, które może być przydatne w leczeniu biegunki.
Liście jeżyny mogą być pomocne w chorobach żołądka i jelit, w przewlekłych zapaleniach błony śluzowej, gdy w przewodzie pokarmowym nadmiernie rozwija się flora bakteryjna i pojawiają się skłonności do biegunek i wzdęć brzucha.
Wyciąg z liści jeżyn ma właściwości wykrztuśne i uspokajające.
Owoce jeżyny – właściwości
Owoce jeżyny fałdowanej to doskonały surowiec na przetwory – konfitury, soki, dżemy oraz kompoty i nalewki. Są znakomitym środkiem regulującym pracę przewodu pokarmowego. Niedojrzałe owoce jeżyny mają właściwości zapierające, a przejrzałe działają przeczyszczająco. [2]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Jeżyny mogą chronić przed chorobami serca. Są bogatym źródłem antocyjanów, silnych przeciwutleniaczy, które nadają im głęboki fioletowy kolor. Jedno z badań wykazało, że ekstrakt antocyjanów znajdujący się w soku z jeżyn zapewniał działanie ochronne przed chorobami serca.[3]“Protective Effects Of Cyanidin-3-O-glucoside From Blackberry Extract Against Peroxynitrite-induced Endothelial Dysfunction And Vascular Failure – PubMed.” PubMed, Pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 18 July. 2003, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12818719/. Te małe owoce są również bogate w witaminę C i potas, które wspierają zdrowy układ sercowo-naczyniowy.
Sok z jeżyn może także działać ochronnie na mózg dzięki dużej zawartości polifenoli.[4]“Neuroprotective Effects Of Digested Polyphenols From Wild Blackberry Species – PubMed.” PubMed, Www.ncbi.nlm.nih.gov, 1 February. 2013, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22314351. Warto również zauważyć, że jeżyny są dobrym źródłem manganu, który odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu mózgu, a niedobory tego minerału zwiększają ryzyko takich stanów jak padaczka.[5]“Manganese Action In Brain Function – PubMed.” PubMed, Pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 1 January. 2003, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12505649/.
Przeprowadzono kilka badań oceniających działanie przeciwzapalne jeżyn, które sugerują, że mogą one zapewniać ochronę przed stanami zapalnymi, takimi jak zapalenie stawów, chociaż potrzebne są dalsze badania. Jedno z badań w szczególności udokumentowało, że ekstrakt z jeżyn i malin zmniejszyły stan zapalny w chorobach żołądka, takich jak wrzody żołądka, aż o 88%.[6]“Ellagitannins From Rubus Berries for the Control Of Gastric Inflammation: In Vitro And In Vivo Studies – PubMed.” PubMed, Www.ncbi.nlm.nih.gov, 5 August. 2013, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23940786.
Owoce jeżyny mogą mieć zastosowanie w okresie rekonwalescencji np. po ciężkich chorobach zakaźnych. Są korzystne w leczeniu anemii, zawierają bowiem mikroelementy potrzebne do tworzenia krwinek czerwonych, m.in. żelazo i miedź. [7]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Dzięki zawartości prowitaminy A owoce jeżyny fałdowanej mogą być polecane ludziom z objawami niedowidzenia zmierzchowego i przedłużoną adaptacją wzroku do ciemności oraz ludziom z chorobami skóry, takimi jak nadmierne rogowacenie naskórka. [8]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Ekstrakt ze świeżej jeżyny może pomóc w zahamowaniu wzrostu i rozprzestrzenianiu się raka, chociaż wymagane są dalsze badania. Działanie to może wynikać z właściwości przeciwutleniających tychże owoców.[9]“Blackberry Extracts Inhibit Activating Protein 1 Activation And Cell Transformation By Perturbing the Mitogenic Signaling Pathway – PubMed.” PubMed, Pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 1 January. 2004, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15572301/.
Jeżyna fałdowana – przeciwwskazania i skutki uboczne
Jeżyny są bezpieczne do spożycia dla większości ludzi. Jednak jeśli cierpisz na zapalenie trzustki, dyskinezę lub nie tolerujesz szczawianów, dobrym pomysłem będzie ich unikanie. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem.
Alergie na jeżyny są rzadkie. Chociaż jagoda należy do rodziny Rosaceae, która jest znana z alergii krzyżowych, szczególnie u osób cierpiących na alergię na pyłki brzozy, nie było żadnych doniesień dotyczących jeżyn. Osoby nadwrażliwe na salicylany powinny pamiętać, że jeżyny są źródłem tych naturalnych związków chemicznych.
Zawarte w liściach jeżyny taniny mogą powodować nudności, a nawet wymioty u osób z wrażliwym żołądkiem. Osoby z przewlekłymi problemami żołądkowo-jelitowymi mogą być szczególnie narażone na takie reakcje. Przyjmowanie preparatów z liści lub korzeni jeżyny z jedzeniem może zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów żołądkowo-jelitowych u niektórych osób.
Spożywanie dużych ilości dojrzałych jeżyn może prowadzić do biegunki.
Jeżyny w czasie ciąży
Oprócz ogólnych skutków ubocznych i przeciwwskazań jeżyny są nie tylko bezpieczne w czasie ciąży, ale wręcz mają korzystne właściwości dla kobiet w ciąży i płodu.
Ponieważ jeżyny zawierają dużo witaminy K, mogą pomóc powstrzymać nadmierne krwawienia podczas ciąży. Są również bogatym źródłem kwasu foliowego, dzięki czemu zapobiegają wadom wrodzonym. Ponadto jeżyny mogą również zmniejszyć ryzyko poronienia u kobiet w ciąży.
Liście i korzeń jeżyny – jak stosować?
Zaleca się 4,5 grama liści jeżyny dziennie. Herbatę jeżynową przygotowuje się przez dodanie 1,5 grama liści lub sproszkowanego korzenia do 250 ml wrzącej wody i pozostawienie do zaparzenia przez 10-15 minut. Należy pić trzy filiżanki dziennie.
Alternatywnie można stosować 3–4 ml nalewki trzy razy dziennie.
Liście i owoce jeżyny – kiedy zbierać i jak suszyć?
W Polsce występuje od 50 do 90 gatunków jeżyn w zależności od ujęcia systematycznego. Poszczególne gatunki są trudne do rozróżnienia. Występują też liczne odmiany mieszane.
Młode i wyrośnięte liście jeżyny zbierać w pierwszej połowie lata. Suszyć i rozkładając cienką warstwą w miejscu przewiewnym, ocienionym.
Owoce jeżyny zbierać w końcu lata i na początku jesieni, kiedy dojrzeją. Suszyć początkowo w temperaturze 40°C, następnie dosuszyć w temperaturze 60°C.
Jeżyna, ostrężyna, ożyna, popielica – czy to jest to samo?
Ożyna to po prostu ludowa nazwa jeżyny, używana m.in. w dziełach Mickiewicza („Ożyna czarne usta tuląca do malin”).
Także nazwa ostrężyna jest często używana zamiennie jako jeżyna (Rubus). W regionie Dukli ostrężyna jest określeniem dla dzikiej róży (Rosa canina). Jednak w niektórych źródłach ostrężyną jest nazywana jeżyna wzniesiona (Rubus nessensis). Jej owoce są ciemnoczerwone i rosną na wysokich (2-3 metry) pędach. [10]Rubus nessensis. Jeżyna wzniesiona. https://atlas-roslin.pl/gatunki/Rubus_nessensis.htm
Mniej zamieszania jest z nazwą popielica. Jest to skrócona nazwa, którą jest określana jeżyna popielica (Rubus caesius), czasem też zwana jeżyną sinojagodową. Owoce popielicy są małe, płaskie, z niebieskawo-popielatym woskowym nalotem. Mają podobne właściwości zdrowotne co jeżyna fałdowana. Popielica jest jednak kwaśna w smaku. [11]Rubus caesius. Jeżyna popielica. https://atlas-roslin.pl/gatunki/Rubus_caesius.htm
Bibliografia