Pierwiosnek lekarski (Primula veris) ma zastosowanie jako środek wykrztuśny w kaszlu związanym z przeziębieniem. Kilka gatunków pierwiosnka jest pod ochroną! Do celów leczniczych używa się tylko rośliny pochodzące z upraw. W celach leczniczych można także używać surowców pochodzących z pierwiosnka wyniosłego (Primula elatior).
Pierwiosnek lekarski występuje w całym kraju, w lasach suchych, w miejscach słonecznych, na wzgórzach, na glebach wapiennych. W stanie naturalnym występuje w całej Europie i we wschodniej Syberii.
Inne nazwy: pierwiosnka lekarska, prymula, prymulka, kluczyki.
Surowce lecznicze: korzeń, czasem kwiaty i liście (ziele) pierwiosnka lekarskiego.
Substancje lecznicze:
- Korzeń: saponiny trójterpenowe (z głównym związkiem tej grupy kwasem prymulowym), ponadto glikozydy fenolowe, garbniki, substancje gorzkie, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.
- Kwiaty: saponiny i flawonoidy.
- Liście (ziele): witamina C. [1]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Pierwiosnek lekarski – właściwości lecznicze i działanie
- wykrztuśne
Pierwiosnek lekarski – zastosowanie
Pierwiosnek lekarski przynosi ulgę w suchym uporczywym kaszlu, posiada bowiem właściwości rozrzedzające i zwiększające ilość śluzu produkowanego w drogach oddechowych.
Ułatwia odkrztuszanie wydzieliny z oskrzeli. Jest skutecznym lekiem przy zapaleniach gardła i krtani, zapaleniach oskrzeli. Pierwiosnek może mieć zastosowanie jako lek w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc, dla palaczy tytoniu i ludzi narażonych na wdychanie dymów i pyłów przemysłowych. [2]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Korzeń pierwiosnka lekarskiego zawiera saponiny, które drażnią miejscowo błonę śluzową żołądka, co prowokuje odruchowy wzrost wydzielania oskrzelowego, a następnie rozrzedzenie śluzu i zmniejszenie jego lepkości. Podrażnienie błon śluzowych gardła i dróg oddechowych przez saponiny może również powodować wzrost wydzielania oskrzelowego. Ponadto właściwości saponin obniżające napięcie powierzchniowe może przyczynić się do zmniejszenia lepkości plwociny, ułatwiając jej wyrzucanie. [3]Assessment report on Primula veris L. and/or Primula elatior (L.) Hill, radix. (PDF) 2012, European Medicines Agency (ang.)
Bardzo specyficzny wpływ na receptory β2-adrenergiczne komórek pęcherzyków płucnych odnotowano w przypadku saponin bluszcza pospolitego (Hedera helix), które są stosowane w tych samych wskazaniach, co korzeń pierwiosnka. Nie wiadomo, czy efekty te są ograniczone tylko do saponin bluszcza.
Właściwości wykrztuśne preparatów z korzenia pierwiosnka jest od dawna uznawane, a jego zastosowanie lecznicze jest oparte na długotrwałym stosowaniu i doświadczeniem oraz danymi farmakologicznymi. Brakuje jednak kontrolowanych badań klinicznych. Chociaż opisywano działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze saponin z korzenia pierwiosnka, działanie to nigdy nie zostało zweryfikowane w kontrolowanych badaniach klinicznych. [4]Assessment report on Primula veris L. and/or Primula elatior (L.) Hill, radix. (PDF) 2012, European Medicines Agency (ang.)
Pierwiosnek lekarski ma również działanie lekko moczopędne.
Może być także stosowany przy nerwicy, migrenie i bólach stawów. [5]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Pierwiosnek lekarski – skutki uboczne
Nie odnotowano żadnych poważnych skutków ubocznych i działań niepożądanych ani zgonów w wyniku stosowania preparatów ziołowych z pierwiosnka lekarskiego w celach leczniczych. Stosowanie preparatów ziołowych z korzenia pierwiosnka można uznać za bezpieczne, gdy są one podawane w zalecanych dawkach. Przedawkowanie może prowadzić do rozstroju żołądka, wymiotów lub biegunki.
Nie zaobserwowano także poważnych skutków ubocznych podczas badań klinicznych z zastosowaniem połączeń pierwiosnka lekarskiego i tymianku. W badaniach klinicznych z zastosowaniem kombinacji pierwiosnka i tymianku występowały jedynie łagodne lub umiarkowane, przemijające dolegliwości żołądkowo-jelitowe lub reakcje skórne.
Mimo że dane z badań klinicznych z zastosowaniem połączeń pierwiosnka i tymianku sugerują, że stosowanie niektórych ustalonych połączeń może być bezpieczne u dzieci do 6 miesiąca życia, stosowanie preparatów ziołowych z korzenia pierwiosnka jako środka wykrztuśnego bez kontroli lekarza powinno być ograniczone do dzieci w wieku powyżej 4 lat. Stosowanie wszystkich tych preparatów ziołowych, w przypadku których brak jest danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania w populacji pediatrycznej, należy ograniczyć do młodzieży i dorosłych.
Pierwiosnek lekarski – przeciwwskazania
Zaleca się ostrożność u pacjentów z zapaleniem błony śluzowej żołądka lub chorobą wrzodową żołądka.
W przypadku wystąpienia duszności, gorączki lub ropnej plwociny należy skonsultować się z lekarzem.
Bezpieczeństwo stosowania pierwiosnka w okresie ciąży i laktacji nie zostało ustalone. Ze względu na brak wystarczających danych, nie zaleca się stosowania w okresie ciąży i laktacji.
Nie odnotowano żadnych interakcji z innymi produktami leczniczymi. Ogólnie uważa się, że saponiny zwiększają wchłanianie innych substancji w przewodzie pokarmowym. Zakłada się, że saponiny zmniejszają wielkość cząsteczek substancji, które są słabo rozpuszczalne w wodzie. Ponadto podrażnienie warstwy śluzowej może ułatwić przenikanie innych substancji. Efekty te mogą mieć znaczenie dla flawonów, fitosteroli i kwasu krzemowego, ale brakuje systematycznych badań. Nie ma specyficznych danych dla saponin z gatunku Primula, ale uważa się, że saponiny ogólnie nie powinny być traktowane jako rozpuszczalniki. [6]Assessment report on Primula veris L. and/or Primula elatior (L.) Hill, radix. (PDF) 2012, European Medicines Agency (ang.)
Czy pierwiosnek lekarski jest pod ochroną?
Od 2014 r. pierwiosnek lekarski (Primula veris) nie jest już pod ochroną[7]Pierwiosnek lekarski [online]. Wikipedia: wolna encyklopedia, 2021-03-27 [dostęp: 2021-04-21]. Dostępny w Internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pierwiosnek_lekarski&oldid=62814588, ale pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) nadal jest objęty częściową ochroną.[8]Pierwiosnek wyniosły [online]. Wikipedia: wolna encyklopedia, 2021-03-27 [dostęp: 2021-04-21] Dostępny w Internecie: https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pierwiosnek_wynios%C5%82y&oldid=62814594
Natomiast kilka innych gatunków (w tym pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnek łyszczak, pierwiosnek maleńki, pierwiosnek omączony) podlega ścisłej ochronie (lista).[9]Lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną w Polsce [online]. Wikipedia: wolna encyklopedia, 2021-03-27 [dostęp: 2021-04-21] Dostępny w Internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_gatunków_roślin_objętych_ścisłą_ochroną_w_Polsce#Rośliny_nasienne_Spermatophyta Nie należy więc wykopywać rośliny z jej naturalnego środowiska.
Pierwiosnek lekarski – zbiór i suszenie
Korzenie pierwiosnka lekarskiego wykopujemy od marca do maja. Po umyciu i rozdrobnieniu należy je rozłożyć cienką warstwą w miejscach ocienionych. Suszyć w temperaturze nie wyższej niż 40°C.
Kwiaty pierwiosnka lekarskiego należy zbierać wraz z kielichami w porze kwitnienia, kwietniu i maju. Suszyć w miejscach ocienionych.
Bibliografia