Kłącze tataraku zwyczajnego (Acorus calamus) posiada liczne właściwości lecznicze, kiedy jest stosowane zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Zioło to ma zastosowanie m.in. na żołądek, jelita, depresję. Tatarak posiada właściwości uspokajające i przeciwdepresyjne. Korzeń tataraku jest także używany jako narkotyk.
Tatarak zwyczajny (tatarczuch) jest byliną, rośnie nad brzegami jezior i stawów, a także wolno płynących rzek. Występuje w całej Europie, w Środkowej i Wsch. Azji, a także w Ameryce Płn.
Inne nazwy: tatarak pospolity, kalmus, łącz, łobzie, lepich, bluszcz, ajer, szuwar, tatarskie ziele, tatarczuch.
Surowce lecznicze: kłącze tataraku, olejek eteryczny
Substancje lecznicze:
Związki gorzkie, garbniki, aminy, węglowodany, kwasy organiczne i sole mineralne. [1]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
W olejku eterycznym występują składniki: α- i β-azaron, cyperenon, cyperol, akoryna, akorytyna, kariofilen, izoazaron, saflor, eugenol, kamfora, octan geranylu, cyperdin, spatulenol, borneol, linalol i kwas linolenowy. [2]Anna Kędzia, Andrzej W. Kędzia. Przeciwbakteryjna aktywność olejku tatarakowego (Oleum Calami) wobec bakterii beztlenowych. Borgis – Postępy Fitoterapii 2/2019, s. 96-101 | DOI: 10.25121/PF.2019.20.2.96 [dostęp 10/05/2021]
Kłącze tataraku – właściwości lecznicze
Kłącze tataraku zwyczajnego posiada następujące działanie i właściwości lecznicze:
- żołądkowe
- rozkurczowe
- antybakteryjne
- przeciwrobacze
- przeciwzapalne
- uspokajające
- antydepresyjne
Zastosowanie tataraku
Kłącze tataraku na żołądek
Kłącze tataraku pobudza aktywność przewodu pokarmowego, zwiększając wydzielanie soku żołądkowego, przyspiesza trawienie i przyswajanie pokarmów. Zioło to powoduje zwiększenie produkcji mukopolisacharydów – substancji, z których tworzy się w żołądku warstwa ochronna śluzu, zabezpiecza ona przed samotrawieniem. Może mieć zastosowanie w leczeniu choroby wrzodowej [3]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Kłącze tataraku na jelita i drogi żółciowe
Olejki eteryczne i substancje gorzkie z kłączy tataraku zwiększają produkcję żółci przez wątrobę, a także zwiększają wytwarzanie moczu przez nerki. W stanach wzmożonego napięcia i skurczu mięśni jelit i dróg żółciowych – powodują rozluźnienie mięśni oraz przywrócenie prawidłowej czynności skurczowej jelit i dróg żółciowych. Znoszą przykre objawy bólów i kolek, jakie towarzyszą takim stanom. [4]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Korzeń tataraku jako narkotyk
Tatarak występujący w Polsce wykazuje słabe działanie uspokajające, natomiast ten rosnący w Indiach i Kanadzie może być używany jako środek nasenny. Korzeń tataraku był używany jako halucynogenny narkotyk już od czasów starożytnych. [5]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7 Olejek z tataraku zwyczajnego podany w dużej dawce wywołuje głównie omamy wzrokowe oraz podobne do tych po zażyciu LSD. Konsekwencją częstego stosowania tej substancji może być zwiększone ryzyko zachorowania na raka. [6]Przemysław Miller. Tatarak jak LSD, halucynogenna purchawka, toksyczna makrela. Nasza psychoaktywna fauna i flora. 2020. www.focus.pl [dostęp 10-05-2021]
Tatarak zwyczajny na depresję
W badaniu klinicznym w pięćdziesięciu przypadkach depresji Acorus calamus (500 mg w dawce 2 tabletki trzy razy dziennie po posiłku z wodą) podawany przez sześć tygodni wykazał zmniejszenie stopnia nasilenia depresji i lepszą rehabilitację. Stwierdzono również znaczącą poprawę w ocenie objawów. Stopień poprawy przed i po leczeniu był znaczące. [7]Imam H, Riaz Z, Azhar M, Sofi G, Hussain A. Sweet flag (Acorus calamus Linn.): An incredible medicinal herb. Int J Green Pharm 2013; 7:288-96. (ang.)
Nalewka z tataraku – właściwości antybakteryjne
Kłącze tataraku zawiera substancje bakteriobójcze i ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, co jest korzystne w przypadkach nadmiernej fermentacji w jelitach. [8]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Wodne i etanolowe ekstrakty z tataraku zwyczajnego (Acorus calamus) były oceniane pod kątem aktywności przeciwbakteryjnej wobec klinicznie Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Pseudomonas aeruginosa.
Nalewka z tataraku z A. calamus była aktywna wobec wszystkich badanych szczepów bakterii, podczas gdy ekstrakt wodny był całkowicie nieaktywny wobec badanych szczepów bakterii Gram-ujemnych (E. coli, P. mirabilis i P. aeruginosa) i wykazywał umiarkowane właściwości przeciwbakteryjne wobec bakterii Gram-dodatnich B. subtilis i Stap. aureus w wysokim stężeniu (200ml). [9]Imam H, Riaz Z, Azhar M, Sofi G, Hussain A. Sweet flag (Acorus calamus Linn.): An incredible medicinal herb. Int J Green Pharm 2013; 7:288-96. (ang.)
Olejek tatarakowy wykazał właściwości antybakteryjne i wysoką aktywność wobec badanych bakterii beztlenowych. Najbardziej wrażliwymi bakteriami Gram-ujemnymi były Bacteroides ureolyticus, Porphyromonas asaccharolytica i Porphyromonas levii. Ziarniaki Gram-dodatnie były bardziej wrażliwe na olej z tataraku niż pałeczki Gram-dodatnie. [10]Anna Kędzia, Andrzej W. Kędzia. Przeciwbakteryjna aktywność olejku tatarakowego (Oleum Calami) wobec bakterii beztlenowych. Borgis – Postępy Fitoterapii 2/2019, s. 96-101 | DOI: 10.25121/PF.2019.20.2.96 [dostęp 10/05/2021]
Tradycyjne zastosowanie tataraku zwyczajnego
Tatarak ma zastosowanie jako zioło lecznicze w szerokim zakresie chorób. Stosowany wewnętrznie jest skuteczny w przypadku dolegliwości trawiennych, takich jak wzdęcia, utrata apetytu, tępy ból brzucha i robaki. Proszek z tataraku podany z letnią wodą z solą, wywołuje wymioty i uwalnia od flegmy, łagodzi kaszel i astmę.
W reumatyzmie, gorączce reumatycznej gorączce i zapaleniu stawów, pasta stosowana zewnętrznie łagodzi ból i opuchliznę. [11]Imam H, Riaz Z, Azhar M, Sofi G, Hussain A. Sweet flag (Acorus calamus Linn.): An incredible medicinal herb. Int J Green Pharm 2013; 7:288-96. (ang.)
Kłącze tataraku może być używane do żucia przy bólach zębów. Ma także zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych dziąseł, bólów zębów, w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. [12]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Odwar z tataraku można używać na włosy w przypadkach łupieżu do wcierania w skórę głowy. [13]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Olejek tatarakowy może być używany do wcierań przeciwbólowych w przypadkach bólów stawów, gośćcu oraz nerwobólach. [14]Leszek Marek Krześniak, Apteczka Ziołowa, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2738-7
Ekstrakt z tataraku zywczajnego wchodzi w skład takich preparatów leczniczych, jak: Gastro, Gastrochol, Gastrin, Urogran, Calmagina, Wikalina, Dentosept.
Kłącze tataraku – przeciwwskazania i skutki uboczne
- Najczęstszym skutkiem ubocznym stosowania kłączy tataraku są wymioty. Zanotowano również przyspieszoną akcję serca i spowolnione ruchy jelit.
- Trzy z czterech gatunków tataraku występujących na świecie zawierają substancję chemiczną zwaną beta-azaronem, która może mieć toksyczne działanie i skutki uboczne, takie jak długotrwałe wymioty, halucynogenne, rakotwórcze i genotoksyczne działanie zależne od dawki. [15]Imam H, Riaz Z, Azhar M, Sofi G, Hussain A. Sweet flag (Acorus calamus Linn.): An incredible medicinal herb. Int J Green Pharm 2013; 7:288-96. (ang.)
Chociaż, znaczące dane przemawiają za terapeutycznym potencjałem kłączy tataraku zwyczajnego w leczeniu różnych dolegliwości, jest niewiele rozstrzygających dowodów dotyczących jego toksyczności. Tak więc, do użytku terapeutycznego może być dopuszczalny jedynie niski poziom β-asaronu.
Zawartość beta-azaronu może się znacznie różnić w zależności od gatunku, od 0% do 96%. Ponadto, poziom β-azaronu może być zminimalizowany przez proces odwaru. Tak więc niektóre produkty mogą być bezpieczniejsze od innych. [16]„Opinion of the Scientific Committee on Food on the presence of beta-asarone in flavourings and other food ingredients with flavouring properties” (PDF). European Commission, Scientific Committee on Food. 12 December 2001. [dostęp 28-01-2019] (ang.)
- Kłącze tataraku zwyczajnego może obniżyć ciśnienie krwi. Teoretycznie, przyjmowanie tataraku może spowodować, że ciśnienie krwi stanie się zbyt niskie u osób z niskim ciśnieniem krwi.
- Tatarak zwyczajny może wpływać na ośrodkowy układ nerwowy. W połączeniu z lekami stosowanymi w trakcie i po zabiegach chirurgicznych może powodować nadmierną senność. Jeśli stosujesz tatarak mimo obaw dotyczących bezpieczeństwa, przestań go stosować co najmniej 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.
- Tatarak zwyczajny jest niebezpieczny w przypadku doustnego przyjmowania w czasie ciąży lub karmienia piersią. Należy więc unikać jego stosowania. [17]https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-778/calamus
- Tatarak zwyczajny może wchodzić w interakcje z lekami przeciwdepresyjnymi i nasennymi. Może nasilać działania niepożądane niektórych leków stosowanych w leczeniu depresji. Przyjmowanie kłącza tataraku wraz z lekami uspokajającymi może spowodować nadmierną senność. [18]https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-778/calamus
Zbiór i suszenie tataraku
Kłącza tataraku wydobywa się wiosną lub jesienią.
Po umyciu i okorowaniu można je suszyć w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 35°C.
Przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach i chronić przed światłem.
Bibliografia